Το έργο του Μιχαήλ Δαμασκηνού

prevnext

Ο Δαμασκηνός δημιούργησε πολυάριθμα έργα, διασκορπισμένα σήμερα σε μουσεία, ναούς, δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα (Άγιον Όρος, Αθήνα, Γαλαξείδι, Ζάκυνθος, Κέρκυρα, Κρήτη, Όσιος Λουκάς άλλοτε, Πάτμος), στην Ιταλία (Βενετία, Κονβερσάνο Απουλίας, Ρώμη), στη Μονή Σινά και σε ιδιωτικές συλλογές στην Αμερική και αλλού. Τα γνωστά έργα του ξεπερνούν τα εκατό. Περισσότερα από τα μισά είναι ανυπόγραφα, του αποδίδονται όμως με βάση ιστορικά δεδομένα ή τεχνοτροπικά κριτήρια. Μόνο δύο φέρουν χρονολογία, η Αποτομή της κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, 1590 (Κέρκυρα) και η Α' Οικουμενική Σύνοδος, 1591 (Ηράκλειο).

Φιλοτέχνησε μνημειακά έργα για ναούς και μονές, αλλά και μικρές εικόνες και τρίπτυχα προορισμένα για ιδιωτική ευλάβεια. Μεγάλος αριθμός έργων του ακολουθεί την παραδοσιακή εικονογραφία, με υπόβαθρο τα ύστερα παλαιολόγεια πρότυπα και την πρώιμη κρητική ζωγραφική: Άγιος Συμεών με τον Χριστό στον Άγιο Ματθαίο Σιναϊτών Ηρακλείου, Άγιος Αντώνιος στο Βυζαντινό Μουσείο, Προφήτης Ηλίας στη Μονή Σταυρονικήτα, Απόστολοι Πέτρος και Παύλος στο σιναϊτικό μετόχιο Ζακύνθου, Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος στο Μουσείο Ζακύνθου, Γέννηση, Βάπτιση, Απόστολοι Πέτρος και Παύλος και εικόνες Δωδεκαόρτου στον Άγιο Γεώργιο Βενετίας κ.ά.

Πολλά άλλα έργα του παρουσιάζουν επιδράσεις από τη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη, με πρότυπα ιταλικούς κυρίως πίνακες και χαλκογραφίες καλλιτεχνών της Αναγέννησης και του Μανιερισμού (Τισιανός, Τιντορέττο, Πάολο Βερονέζε, Γιάκοπο Μπασσάνο, Ραφαήλ, μέσω χαλκογραφιών του Μαρκαντόνιο Ραϊμόντι, Παρμιτζιανίνο, Αντρέα Σκιαβόνε), όπως η Σταύρωση του Aποστόλου Ανδρέα στο Βυζαντινό Μουσείο, ο Επιτάφιος Θρήνος στον Άγιο Γεώργιο Βενετίας, το Μαρτύριο της Αγίας Παρασκευής στο Μουσείο Κανελλοπούλου, έργα στην Κέρκυρα, όπως οι Άγιοι Σέργιος, Ιουστίνη και Βάκχος, ο Αποκεφαλισμός του Τιμίου Προδρόμου, ο Λιθοβολισμός του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, ο Άγιος Γεώργιος με σκηνές του βίου του.

Τα έργα του, στα οποία τα βυζαντινά και τα δυτικά στοιχεία συγκλίνουν, εικονογραφούν την πρότασή του για την εξέλιξη της ζωγραφικής της εποχής του και αντανακλούν τον μεικτό χαρακτήρα του πολιτισμού της κρητικής κοινωνίας της βενετικής περιόδου. Τα πιο φιλόδοξα και εντυπωσιακά είναι οι έξι εικόνες στη Συλλογή Αγίας Αικατερίνης Ηρακλείου, που εκπέμπουν πολλαπλά νοήματα, περιέχουν αναφορές σε θεμελιώδη δόγματα της χριστιανικής πίστης και αντανακλούν θεολογικές συζητήσεις της εποχής.

Ο Δαμασκηνός συνέβαλε στην ανανέωση της παραδοσιακής εικονογραφίας. Πολλά από τα νέα εικονογραφικά σχήματα που δημιούργησε έτυχαν ευρείας αποδοχής από γνωστούς και άγνωστους ζωγράφους. Η εξαίρετη ποιότητα και η δύναμη της τέχνης του, μαζί με τις εικονογραφικές καινοτομίες του, προκάλεσαν τον θαυμασμό συγχρόνων και μεταγενεστέρων.


* Από το κείμενο της Μ. Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου με τίτλο «Μιχαήλ Δαμασκηνός του Γεωργίου», στον Κατάλογο του Μουσείου της Αγίας Αικατερίνης, Ηράκλειο 2014